Asbest is een verzamelnaam voor een aantal in de natuur voorkomende mineralen (silicaten), die zijn opgebouwd uit fijne, microscopisch kleine vezels. Deze kunnen zo fijn zijn dat zij niet met het blote oog waar te nemen zijn.
Asbest is een natuurlijk product. Het is een delfstof die wordt gewonnen in onder andere Zuid-Amerika, Rusland en Canada. Er bestaan verschillende soorten asbestmineralen. Asbestvezels zijn onder te verdelen in twee hoofdgroepen:
de spiraalvormige of serpentijnachtige, waaronder chrysotiel (ofwel wit asbest)
de rechte of amfiboolachtige, waaronder crocidoliet (blauw asbest), amosiet (bruin asbest), anthophylliet (geel), tremoliet (grijs) en actinoliet (groen).
Alleen aan de kleur van het ruwe asbest kan men zien tot welke soort het asbest behoort. Wanneer het materiaal verwerkt is, kan dat niet meer. Alleen laboratoriumanalyse kan dan nog uitsluitsel geven. De Russische stad Asbest is evenals de Canadese stad Asbestos (in de provincie Québec) vernoemd naar dit natuurlijke product c.q. de verzamelnaam voor deze mineralen.
Effecten van asbest op de gezondheid
Zolang asbest in gebonden toestand verkeert, is er geen gevaar voor de gezondheid. Als losse asbestvezels worden ingeademd lopen zij vast in de kleine luchtwegen en longblaasjes. Daar worden de kleine vezels opgenomen door macrofagen (opruimcellen). Vezels die hiervoor te groot zijn, kunnen gaan migreren (wandelen) in de weefsels. Ook kunnen zij zich via de lymfebanen verspreiden en zo terechtkomen op plaatsen ver verwijderd van de kleine luchtwegen. Opgehoeste losse vezels en macrofagen kunnen worden ingeslikt en verlaten het lichaam via het darmstelsel.
Asbestziekten
Als gevolg van blootstelling aan asbest, kunnen verschillende asbestziekten ontstaan:
– asbestose
– asbestpleuritis
– longkanker
– mesothelioom (zowel aan longvlies, buikvlies als hartzakje)
– pleuraverdikking
De meeste ziekten openbaren zich pas tientallen jaren nadat de blootstelling aan asbest heeft plaatsgevonden en zijn niet of nauwelijks te genezen. In Nederland sterven volgens de Gezondheidsraad jaarlijks naar schatting zo’n 1600 mensen aan asbestziekten.
Asbestwetgeving in Nederland
De kern van de Nederlandse asbestregelgeving is het verbod op het bewerken, verwerken of in voorraad houden van asbest of asbesthoudende producten. Zie Productenbesluit Asbest, artikel 4.
In 2005 invoering van het Asbestverwijderingsbesluit. In 2010 adviseert de Gezondheidsraad de asbestnormen aan te scherpen en in 2011 verscherpt de overheid diverse wetten en regels voor de asbestverwijdering. In 2015 heeft de rijksoverheid bepaald dat asbestdaken per 2024 verboden zijn. [8] Eigenaren van asbestdaken hebben tot 2024 de tijd om deze te verwijderen.
In arbeidssituaties geldt het Arbobesluit, ook wanneer niet direct met asbest gewerkt wordt, bijvoorbeeld wanneer blootstelling plaatsvindt doordat men werkt in een bedrijfsruimte of gebouw waar asbest is aangebracht als brandwerend middel.
Komt een werknemer in een arbeidssituatie in aanraking met asbest en wordt hij daardoor ziek, dan kan hij de geleden schade vorderen van zijn (oud-)werkgever. Dit is op grond van het algemene (in het Burgerlijk Wetboek neergelegde) beginsel dat de werkgever schade die een werknemer lijdt in de uitoefening van zijn beroep, dient te vergoeden.
Asbestverwijdering in Nederland
Voordat asbest verwijderd wordt, moet een asbestinventarisatie gemaakt worden. Of asbest moet worden verwijderd is afhankelijk van de wijze waarop het asbest gebonden is in het materiaal. Hechtgebonden asbest kan meestal beter blijven zitten. Dit materiaal levert geen gevaar op als het in goede staat verkeert en niet wordt bewerkt. Of er in het geval van losgebonden asbest (of: niet-hechtgebonden asbest) maatregelen nodig zijn, hangt af van het feit of het materiaal al dan niet is afgeschermd. Verder speelt de afweging een rol of het asbest zich op een plaats bevindt waar regelmatig mensen komen.
In Nederland staat het de eigenaar van een gebouw vrij te beslissen over wel of niet verwijderen van asbesthoudend materiaal. Indien tot verwijdering van asbest wordt besloten, moet men zich houden aan de regels die door het Asbest-verwijderingsbesluit en het Arbeidsomstandighedenbesluit zijn gesteld. Voorafgaand aan de verwijdering van asbest moet dit gemeld worden bij de Gemeente en moet een asbestinventarisatierapport overgelegd worden. Er gelden strenge voorschriften voor het verwijderen van asbest. Het niet volgens de voorschriften verwijderen van asbest is vaak een stuk gevaarlijker dan het laten zitten van dit materiaal. Op het niet volgens de voorschriften verwijderen zoals hierboven genoemd staan dan ook hoge boetes.
Alle asbestafval dient gecontroleerd gestort te worden. Asbest valt onder de ‘gevaarlijke afvalstoffen’ en mag alleen gestort worden op een gespecialiseerde stortplaats. Er zijn in Nederland vier stortplaatsen die gevaarlijk afval accepteren.
Volgens het rapport Naleving Asbestregels dat in opdracht van de ministeries van sociale zaken en van milieu in 2009 werd opgesteld, gebeurt veel verwijdering van asbest illegaal en worden de wettelijke voorschriften sterk onvoldoende nageleefd. De Rekenkamer constateerde in 2007 al dat de controle erop grote tekortkomingen vertoont. Ook is onduidelijk waar het merendeel van het verwijderde asbest blijft.